Dışsallık, bir kişinin veya işletmenin üretim veya tüketim faaliyetlerinin, üçüncü tarafları etkilediği durumlarda ortaya çıkan bir ekonomik kavramdır. Dışsallıklar, piyasa mekanizmasının işleyişini etkileyen ve ekonomik analizlerde önemli bir rol oynayan durumlardır.
Dışsallıklar pozitif veya negatif olabilir:
- Negatif Dışsallık: Negatif dışsallık, bir kişinin veya işletmenin üretim veya tüketim faaliyetlerinin diğer kişilere veya işletmelere zarar verdiği durumdur. Örneğin, bir işletmenin çevreye yaydığı kirlilik, çevredeki insanlar ve diğer işletmeler için negatif dışsallık oluşturabilir.
Dışsallıkların temel özellikleri:
- Üçüncü Tarafların Etkisi: Dışsallıklar, doğrudan alıcı veya satıcılar arasındaki etkileşimi değil, üçüncü tarafların (diğer bireyler veya işletmeler) etkilenmesini ifade eder.
- Piyasa Fiyatı Yanılgısı: Dışsallıklar nedeniyle piyasa fiyatları gerçek maliyetleri veya faydaları yansıtmayabilir. Bu durum, ekonomik kaynakların yanlış tahsisine yol açabilir.
- Pozitif Dışsallık: Pozitif dışsallık, bir kişinin veya işletmenin üretim veya tüketim faaliyetlerinin diğer kişilere veya işletmelere ekstra fayda sağladığı durumdur. Örneğin, bir kişi eğitim alarak topluma daha fazla bilgi ve beceri katkısı sağlarsa, bu pozitif dışsallığa örnektir.
- Devlet Müdahalesi ve Regülasyon: Dışsallıkların olumsuz etkilerini azaltmak veya pozitif etkilerini teşvik etmek için devletler genellikle regülasyonlar veya vergilendirme gibi politika araçları kullanır.
- Kolektif Eylemler ve Kamu Malları: Dışsallıklar, bireysel eylemlerin toplumsal sonuçları üzerinde etkili olabilir. Bu nedenle kamu malları ve kolektif eylemler sıklıkla dışsallık kavramıyla ilişkilendirilir.
Dışsallıklar, piyasa ekonomisinin sınırlamalarını ve ekonomik politika gerekliliklerini anlamak için önemlidir. Eksternalite olarak da adlandırılan dışsallıklar, ekonomik analizlerde kaynak tahsisi, devlet müdahalesi ve toplumsal refah üzerinde etkili olan önemli bir faktördür.